Την Παρασκευή, στις 6 Μάρτη στην πρεμιέρα της τελευταίας παραγωγής της Εθνικής Λυρικής Σκηνής, την όπερα Ρούσαλκα του Aντονίν Ντβόρζακ, γίναμε μάρτυρες μιας πρωτοφανούς σεξιστικής και ομοφοβικής αντίδρασης μελών της ορχήστρας. Αιτία ήταν η σκηνή που η σκηνοθέτιδα επέλεξε να δώσει ο πρωταγωνιστής ένα φιλί σε έναν άλλο άντρα.
Η υπόθεση του έργου αφορά τον ατελέσφωρο έρωτα ανάμεσα σε έναν πρίγκηπα και μία νεράιδα (Ρούσαλκα). Όταν ο πρώτος την απαρνιέται αυτή μεταμορφώνεται σε σκοτεινό πνεύμα που τον οδηγεί στην αυτοκατατροφή. Δεν είναι όμως ένα απλό παραμύθι για παιδιά όπως υποστηρίζουν μέλη της ορχήστρας. Είναι μία σκοτεινή ιστορία που στον πυρήνα της, μπορεί κανείς να εντοπίσει την αγωνία της αντιμετώπισης της γυναικείας επιθυμίας, σε έναν ανδροκρατούμενο κόσμο. Η σκηνοθέτιδα Μαριόν Βάσερμαν, διατηρώντας τον κεντρικό κορμό της ιστορίας, της απαγορευμένης ερωτικής επιθυμίας, προσωποποίησε στο ρόλο του πρίγκηπα τον ομοφυλόφιλο βασιλιά Λουδοβίκο Β’ της Βαυαρίας. Μέσω αυτού ανέδειξε τους φόβους και τις αναδυόμενες επιθυμίες ενός ανθρώπου που μη έχοντας τον χώρο και τον τρόπο να εκφραστεί οδηγείται στην τρέλα.
Πριν την έναρξη, μοιράστηκε ένα φυλλάδιο του Δ.Σ. της ορχήστρας, με τίτλο “λίγα λόγια για το έργο”, όπου μεταξύ άλλων, αναφερόταν ότι “όπως θα διαπιστώσετε, κατά τη διάρκεια της παράστασης η συγκεκριμένη σκηνοθετική απόδοση εκτός του ότι αλλοιώνει το λιμπρέτο, προσδίδει στον κεντρικό ήρωα του έργου ομοφυλοφιλικές τάσεις με ακραίες σκηνές, κάτι για το οποίο διαμαρτυρηθήκαμε εγγράφως στη διοίκηση της ΕΛΣ.” ενώ στη συνέχεια χαρακτηρίζουν το έργο έκφυλο και απειλούν να μην παίξουν αν δεν παραλειφθεί η σκηνή. Στο τέλος της παράστασης, ένα κομμάτι του κοινού ξέσπασε σε χειροκροτήματα επικρίνοντας τη στάση της ορχήστρας -χαρακτηριστικά ένας θεατής φώναξε “να πάτε να παίξετε στην Τεχεράνη”- και ένα άλλο σε γιουχαϊσματα και ομοφοβικά συνθήματα. Το επόμενο βράδυ έγινε ακτιβισμός από ομοφυλοφιλικές και λεσβιακές οργανώσεις οι οποίες προπυλακίστηκαν βίαια με ύβρεις και γροθιές από μέλη της ορχήστρας και υπαλλήλους της ΕΛΣ.
Ο πρόεδρος του Δ.Σ. της ορχήστρας σε δηλώσεις του προσπάθησε να δικαιολογήσει τη στάση του, με επιχείρημα την υπεράσπιση της αυθεντικότητας του έργου και του χρηστού ήθους ταυτίζοντας τη σκηνή του φιλιού με σκηνή βιασμού. Όμως πώς μπορούμε να μιλάμε για “πιστή εκτέλεση” και αυθεντικότητα ενός έργου που γράφτηκε εκατό και πλέον χρόνια πριν και πώς θα μπορούσε η τέχνη και ο πολιτισμός να εξελιχθεί, αν δεν είναι ανατρεπτική και δεν αμφισβητεί τον ίδιο της τον εαυτό; Και γιατί κανείς επίσης δε μιλάει για τις χιλιοδιασκευασμένες αρχαίες ελληνικές τραγωδίες ή τα έργα του Σαίξπηρ;
Η ομοφοβική αυτή αντίδραση αποτελεί παγκόσμια “ελληνική πρωτοτυπία” αφού πουθενά αλλού Δ.Σ. Ορχήστρας δεν παρεμβαίνει στο έργο του σκηνοθέτη. Σε μια εποχή που ο σεξισμός είναι το κυρίαρχο “χρηστό ήθος” και προβάλλεται με κάθε τρόπο προσβάλλοντάς μας καθημερινά, ενώ η ομοφοβία καλλιεργείται συστηματικά από κράτος και εκκλησία, ο χώρος της τέχνης θα έπρεπε να προασπιστεί την ελευθερία στη σεξουαλική επιλογή και τη σεξουαλική απελευθέρωση, πόσο μάλλον την ελευθερία της έκφρασης. Η ενέργεια αυτή ήταν ακραία πράξη λογοκρισίας και μας θυμίζει την αποκαθήλωση του έργου της Έυας Στεφανή λίγα χρόνια πριν με παρόμοια αιτιολογία.
Η διαφορετικότητα και η ελεύθερη σεξουαλική επιλογή αποτελεί αναφαίρετο ανθρώπινο δικαίωμα, δημιουργεί τις προϋποθέσεις για να προαχθεί ο πολιτισμός και να εξελιχθεί η κοινωνία. Η τέχνη δεν μπορεί να αποτελεί τροχοπέδη και να πηγαίνει αιώνες πίσω κατακτήσεις όπως η ελεύθερη έκφραση όσο και κατακτήσεις του ομοφυλοφιλικού κινήματος. Το πρόβλημα δεν είναι η έκφραση άποψης για τη σκηνοθετική απόδοση του έργου, αλλά το ομοφοβικό υπόβαθρο πίσω από αυτήν, καθώς και ο τελείως αντιδραστικός τρόπος με τον οποίο επιβλήθηκε η λογοκρισία. Αυτό μας αναγκάζει να μπούμε ξανά στη διαδικασία να απαντήσουμε το ερώτημα αν υπάρχουν όρια στην τέχνη. Αν η ελευθερία του καλλιτέχνη σταματά εκεί που κάποιοι ενοχλούνται ή προσβάλλονται από τρόπους έκφρασης που είτε δεν κατανοούν είτε ξεπερνούν τα κοινά χρηστά ήθη και το συντηρητισμό. Εμείς απαντάμε ότι σε έναν ζωντανό πολιτισμό και μία ζωντανή τέχνη δεν υπάρχει χώρος για λογοκρισία και μισαλλοδοξία ούτε περιορισμός στην έκφραση. Εξάλλου τα όρια είναι για να σπάνε. Όλοι αυτοί οι γεμάτοι τεστοστερόνη ελληνάρες, ξεβολεύονται με έργα όπως αυτό, ωστόσο πίνουν νερό στο όνομα κατά τα άλλα ομοφυλοφίλων καλλιτεχνών. Το δρόμο τον δείχνουν οι: Χατζιδάκις, Καβάφης, Ρίτσος, Τσαρούχης...
Η υπόθεση του έργου αφορά τον ατελέσφωρο έρωτα ανάμεσα σε έναν πρίγκηπα και μία νεράιδα (Ρούσαλκα). Όταν ο πρώτος την απαρνιέται αυτή μεταμορφώνεται σε σκοτεινό πνεύμα που τον οδηγεί στην αυτοκατατροφή. Δεν είναι όμως ένα απλό παραμύθι για παιδιά όπως υποστηρίζουν μέλη της ορχήστρας. Είναι μία σκοτεινή ιστορία που στον πυρήνα της, μπορεί κανείς να εντοπίσει την αγωνία της αντιμετώπισης της γυναικείας επιθυμίας, σε έναν ανδροκρατούμενο κόσμο. Η σκηνοθέτιδα Μαριόν Βάσερμαν, διατηρώντας τον κεντρικό κορμό της ιστορίας, της απαγορευμένης ερωτικής επιθυμίας, προσωποποίησε στο ρόλο του πρίγκηπα τον ομοφυλόφιλο βασιλιά Λουδοβίκο Β’ της Βαυαρίας. Μέσω αυτού ανέδειξε τους φόβους και τις αναδυόμενες επιθυμίες ενός ανθρώπου που μη έχοντας τον χώρο και τον τρόπο να εκφραστεί οδηγείται στην τρέλα.
Πριν την έναρξη, μοιράστηκε ένα φυλλάδιο του Δ.Σ. της ορχήστρας, με τίτλο “λίγα λόγια για το έργο”, όπου μεταξύ άλλων, αναφερόταν ότι “όπως θα διαπιστώσετε, κατά τη διάρκεια της παράστασης η συγκεκριμένη σκηνοθετική απόδοση εκτός του ότι αλλοιώνει το λιμπρέτο, προσδίδει στον κεντρικό ήρωα του έργου ομοφυλοφιλικές τάσεις με ακραίες σκηνές, κάτι για το οποίο διαμαρτυρηθήκαμε εγγράφως στη διοίκηση της ΕΛΣ.” ενώ στη συνέχεια χαρακτηρίζουν το έργο έκφυλο και απειλούν να μην παίξουν αν δεν παραλειφθεί η σκηνή. Στο τέλος της παράστασης, ένα κομμάτι του κοινού ξέσπασε σε χειροκροτήματα επικρίνοντας τη στάση της ορχήστρας -χαρακτηριστικά ένας θεατής φώναξε “να πάτε να παίξετε στην Τεχεράνη”- και ένα άλλο σε γιουχαϊσματα και ομοφοβικά συνθήματα. Το επόμενο βράδυ έγινε ακτιβισμός από ομοφυλοφιλικές και λεσβιακές οργανώσεις οι οποίες προπυλακίστηκαν βίαια με ύβρεις και γροθιές από μέλη της ορχήστρας και υπαλλήλους της ΕΛΣ.
Ο πρόεδρος του Δ.Σ. της ορχήστρας σε δηλώσεις του προσπάθησε να δικαιολογήσει τη στάση του, με επιχείρημα την υπεράσπιση της αυθεντικότητας του έργου και του χρηστού ήθους ταυτίζοντας τη σκηνή του φιλιού με σκηνή βιασμού. Όμως πώς μπορούμε να μιλάμε για “πιστή εκτέλεση” και αυθεντικότητα ενός έργου που γράφτηκε εκατό και πλέον χρόνια πριν και πώς θα μπορούσε η τέχνη και ο πολιτισμός να εξελιχθεί, αν δεν είναι ανατρεπτική και δεν αμφισβητεί τον ίδιο της τον εαυτό; Και γιατί κανείς επίσης δε μιλάει για τις χιλιοδιασκευασμένες αρχαίες ελληνικές τραγωδίες ή τα έργα του Σαίξπηρ;
Η ομοφοβική αυτή αντίδραση αποτελεί παγκόσμια “ελληνική πρωτοτυπία” αφού πουθενά αλλού Δ.Σ. Ορχήστρας δεν παρεμβαίνει στο έργο του σκηνοθέτη. Σε μια εποχή που ο σεξισμός είναι το κυρίαρχο “χρηστό ήθος” και προβάλλεται με κάθε τρόπο προσβάλλοντάς μας καθημερινά, ενώ η ομοφοβία καλλιεργείται συστηματικά από κράτος και εκκλησία, ο χώρος της τέχνης θα έπρεπε να προασπιστεί την ελευθερία στη σεξουαλική επιλογή και τη σεξουαλική απελευθέρωση, πόσο μάλλον την ελευθερία της έκφρασης. Η ενέργεια αυτή ήταν ακραία πράξη λογοκρισίας και μας θυμίζει την αποκαθήλωση του έργου της Έυας Στεφανή λίγα χρόνια πριν με παρόμοια αιτιολογία.
Η διαφορετικότητα και η ελεύθερη σεξουαλική επιλογή αποτελεί αναφαίρετο ανθρώπινο δικαίωμα, δημιουργεί τις προϋποθέσεις για να προαχθεί ο πολιτισμός και να εξελιχθεί η κοινωνία. Η τέχνη δεν μπορεί να αποτελεί τροχοπέδη και να πηγαίνει αιώνες πίσω κατακτήσεις όπως η ελεύθερη έκφραση όσο και κατακτήσεις του ομοφυλοφιλικού κινήματος. Το πρόβλημα δεν είναι η έκφραση άποψης για τη σκηνοθετική απόδοση του έργου, αλλά το ομοφοβικό υπόβαθρο πίσω από αυτήν, καθώς και ο τελείως αντιδραστικός τρόπος με τον οποίο επιβλήθηκε η λογοκρισία. Αυτό μας αναγκάζει να μπούμε ξανά στη διαδικασία να απαντήσουμε το ερώτημα αν υπάρχουν όρια στην τέχνη. Αν η ελευθερία του καλλιτέχνη σταματά εκεί που κάποιοι ενοχλούνται ή προσβάλλονται από τρόπους έκφρασης που είτε δεν κατανοούν είτε ξεπερνούν τα κοινά χρηστά ήθη και το συντηρητισμό. Εμείς απαντάμε ότι σε έναν ζωντανό πολιτισμό και μία ζωντανή τέχνη δεν υπάρχει χώρος για λογοκρισία και μισαλλοδοξία ούτε περιορισμός στην έκφραση. Εξάλλου τα όρια είναι για να σπάνε. Όλοι αυτοί οι γεμάτοι τεστοστερόνη ελληνάρες, ξεβολεύονται με έργα όπως αυτό, ωστόσο πίνουν νερό στο όνομα κατά τα άλλα ομοφυλοφίλων καλλιτεχνών. Το δρόμο τον δείχνουν οι: Χατζιδάκις, Καβάφης, Ρίτσος, Τσαρούχης...
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου